Tuinieren in de winter

Overzicht: tuinieren in de winter

• Bereid de tuin voor op de winter vanaf oktober
• Kuipplanten en andere potplanten die niet winterhard zijn, moeten vóór de eerste vorst worden beschermd
• In december besteed je vooral tijd aan het voorbereiden op de koudste tijd van het jaar door planten af te dekken en te beschermen. Gedurende de hele winter bescherm je de planten door beschadiging door een dik pak sneeuw te voorkomen
• Vanaf februari wordt de vensterbank een kwekerij voor zaailingen of het kiemen van nieuwe aardappelen

Voorbereiding op de winter

Als de temperatuur daalt, gaat je tuin ontspannen op wintervakantie – maar dat betekent niet dat er geen klussen hoeven te worden geklaard. Kuipplanten moeten vóór de eerste strenge vorst naar binnen of beschermd worden. Houd sneeuw goed in de gaten, want dit heeft voor- en nadelen. Een witte deken kan wintergroenten en struiken beschermen tegen strenge nachtvorst in onbewolkte nachten – maar een dik pak sneeuw is erg zwaar en kan planten, struiken en bomen in jouw tuin beschadigen. Altijd groenblijvende planten zoals bamboe, laurierkers en thuja hebben geen probleem met een lichte laag sneeuw, maar een zwaarder pak moet je weg schudden of vegen. Vijvers en kassen moeten ook sneeuwvrij worden gehouden.

Als je een wateraansluiting in de tuin hebt, is het raadzaam om die op jouw lijst met tuinklussen voor het begin van de winter te zetten: sluit het water naar de kraan af en laat hem volledig leeg lopen – zo weet je zeker dat er geen water meer in kan bevriezen waardoor de leiding zou barsten. Laat ook de tuinslang leeglopen en ruim hem samen met de gieters ergens op waar hij beschermd is tegen vorst.

Dit is een goed moment om jouw vogelhuisjes schoon te maken. Haal oude nestjes eruit en maak ze schoon met kokend water. Vogels zoeken hierin vaak samen warmte in de winter, dus zorg dat ze vrij zijn van ongedierte voor een warm welkom.

Zodra het aan de grond vriest, raden we je aan om niet op het gras te lopen als je in de wintertuin werkt. Omdat de grassprieten veel water bevatten, kunnen ze al snel onder jouw gewicht breken als ze bevroren zijn. In de winter zie je dit als een modderig pad, waarna er gele voetafdrukken verschijnen als het weer warmer wordt.

Vallende bladeren zorgen voor natuurlijke isolatie in de winter

Een goede tip voor de wintertuin is om de herfstbladeren op de grond te gebruiken. Ze vormen een geweldige beschermlaag op perken en onder struiken, waardoor de grond vochtig blijft en tegen vorst wordt beschermd. Gevoelige en jonge planten hebben in de winter vooral baat bij een beschermende laag bladeren en onder struiken kan je de bladeren zelfs in een dikke laag van meer dan 5 cm laten liggen. Leg indien nodig wat aarde op de bladeren om te zorgen dat de wind ze niet terug in de tuin blaast.

Groenblijvende, vorstbestendige soorten zoals tijm en lavendel profiteren van een lichte bedekking met sparren- of dennentakken die beschermen tegen verdamping en uitdroging. Als er rozen in jouw tuin staan, houd er dan rekening mee dat de entplek die vlak boven de grond zit, heel kwetsbaar is. Bescherm deze tegen vorst door een dikke laag compost rondom de voet van je rozen aan te brengen.

Voorbereiding wintertuin: bladeren van het gazon verwijderen

Het gazon krijgt nauwelijks lucht als het in de winter bedekt is met een laag herfstbladeren. Het gras kan dan verstikken. In plaats van het gazon met veel inspanning vrij te harken, raden we je aan gevallen bladeren regelmatig samen met het gras weg te maaien. Zo vul je jouw grasbak met een mengsel van gemaaid gras en opgeveegd bladeren. Dit levert hoogwaardige compost op of is bruikbaar als mulch in het plantenbed. Houd er rekening mee dat eikenblad veel tannine bevat en niet snel composteert. Misschien wil je deze bladeren niet bij je compost doen, maar wel gebruiken als mulch voor de rododendrons. Je kan bladeren verspreiden over perken en onder struiken met een hark, maar met een bladblazer is dit een stuk makkelijker. Tegen de tijd dat het tuinseizoen volgend jaar begint, is veel herfstblad grotendeels verteerd. Alles wat overblijft kan worden gecomposteerd.

Groenten die vóór de winter worden geoogst en opgeslagen, moeten regelmatig op hun plaats van opslag worden gecontroleerd. Verwijder rotte groente of groente met schimmel zo vroeg mogelijk, voordat je hele oogst wordt aangetast – hetzelfde geldt voor groenten die je in de winter oogst. Bewaarde groenten blijven lekker stevig tot in de lente als je deze bewaart in een krat en bedekt met een laagje zand. Zet deze wel op een koele, droge plek. 

Voor alle andere klussen in de wintertuin hebben we een handige gids per maand samengesteld.  

Enkele winterharde planten die bloeien in de winter

• Wintersneeuwbal (Viburnum x bodnantense 'Dawn'): in milde winters, vanaf november
• Toverhazelaar: van januari tot maart, vóór de bladvorming
• Winterjasmijn (Jasminum nudiflorum): december tot februari
• Oosterse kerstroos (Helleborus orientalis): februari tot eind maart
• Kerstroos (Helleborus niger): afhankelijk van het weer, bloei van december tot eind februari.
• Rondbladige cyclaam (Cyclamen coum): februari tot april
• Sneeuwklokjes (Galanthus nivalis): januari en februari
• Winterakoniet (Eranthis hyemalis): februari en maart
• Winterbloeiende kers (Prunus x subhirtella ‘Autumnalis’): januari tot april en – in zachte winters – vanaf november
• Winterheide (Erica carnea): februari tot april
• Wintermahonia (Mahonia x media 'Winter Sun'): januari tot maart

Tuinieren in december: wat kan je in deze maand doen?

Zolang het weer mild is en er geen vorst in aantocht is, blijven robuuste kuipplanten zoals oleander en Afrikaanse lelie (Agapanthus) graag buiten. Je moet ze zo lang mogelijk buiten laten staan, omdat een te warme en donkere leefomgeving in de winter niet goed voor ze is. Bedenk dat robuuste oleanders en olijven makkelijk temperaturen tot -4 °C aankunnen. Zo kunnen deze planten de eerste vorst meestal buiten overleven, als ze dicht bij het huis staan, afgedekt met vilt of bubbelfolie.

Meestal wordt het na de eerste vorst weer warmer, vaak zelfs tot diep in december – in dat geval hoef je je geen zorgen te maken. Maar houd altijd de weersvoorspelling in de gaten: als er een nieuwe of langere vorstperiode komt, is het tijd om je potten naar een beschutte locatie te brengen.

Je rozen beschermen is nog een klus die je in december kan doen: breng een heuveltje grond of schors rondom de voet aan.  Coniferen, buxus, bamboe, laurier en andere houtachtige planten zijn op zich al robuust, maar als je ze in potten kweekt, hebben ze winterbescherming nodig om uitdroging te voorkomen. Ook kunnen de wortels schade oplopen door bevriezing. Zet de potten daarom op polystyreentegels of op een beschutte plek en wikkel ze in jute of bubbelfolie. Vergeet niet om ze regelmatig water te geven op vorstvrije dagen; groenblijvende planten verdampen immers ook in de winter vocht, maar de wortels kunnen geen water uit de bodem opnemen als er vorst is.

Snoei de stengels en takken van vaste planten en heesters niet te sterk terug. Hoewel ze in de winter vaak afbreken, vormen ze een handige losse beschermlaag over bloemperken en bieden ze beschutting voor veel insecten. Uitzonderingen op de regel zijn daglelies, hosta's en vrouwenmantel omdat hun zachte bladeren makkelijk rotten. Snoei ze dus terug tot enkele centimeters boven de aarde.

Pampasgras is heel populair in de tuin maar lijdt jammer genoeg sterk onder natte winters. Bundel de lange halmen en bind ze als een tent samen. Zo blijft het hart van de plant beschermd tegen vocht.

Tuinieren in de winter kan ook oogsten omvatten. Prei, kool en vele andere groenten zijn winterhard en geven zelfs in de winter verse vitaminen. Sommige groentesoorten, zoals spinazie en veldsla, stellen een fleecehoes op prijs als bescherming tegen nachtvorst.

Sommige soorten, zoals spruitjes en prei, kunnen in het groentebed blijven waar je ze in het najaar hebt gezaaid. Voor prei hebben we een tip om het oogsten in de loop van het seizoen eenvoudiger te maken: verplaats je preiplanten naar een goed bereikbare plek. Wacht hiervoor tot er een vorstvrije dag is om de prei met wortel en al uit te graven en doe ze dan in een grote bak of emmer met afvoergaten. Plaats deze op een beschutte plek dicht bij een muur, bijvoorbeeld bij de achterdeur, zodat je meteen vanuit de keuken kan oogsten. We hebben ook samengevat hoe je andere perken winterklaar kan maken.

In de winter tuinieren: fruitbomen verzorgen

Vooral jonge fruitbomen lopen het risico dat de onderkant van de stam in de winter splijt door temperatuurschommelingen. Deze scheuren in de bast zijn heel gevoelig voor ziekten en schimmels.

Bladeren moeten uiterlijk in december onder fruitbomen worden weggehaald, net als het verschrompelde fruit dat nog aan de boom hangt. Hardnekkige schimmelsporen en veel ongedierte overwinteren in de bladeren en oud fruit en kunnen zich onmiddellijk verspreiden zodra de winter voorbij is. Voor deze tuinklus tik je het dode fruit met een stokje van de takken of gebruik je een appelprikker. Gooi ze vervolgens weg bij het huisvuil of een bak voor organisch afval – leg ze niet op de composthoop, want de sporen kunnen extreem hardnekkig zijn en je compost besmetten. Dit geldt ook voor gevallen fruit, bladeren en resten van jouw groenteoogst. Door het risico van infecties te beperken, kan je strengere maatregelen om gewassen later te beschermen voorkomen.

Tuinieren in januari: wat kan je allemaal doen?

Er zijn niet te veel tuinklussen die in januari nodig zijn – neem gerust de tijd om even op adem te komen. Houd de sneeuw echter goed in de gaten. Een laag sneeuw op kwetsbare planten kan al snel zwaar genoeg zijn om de takken te breken. Veeg het witte moois dus weg voordat er te veel op de bladeren ligt. Groenblijvende planten en soorten met fijne, vertakte scheuten bieden een ideale plek om sneeuw vast te houden en lopen bijzonder veel risico.

Bij de meeste planten kunnen stukken die zo dik zijn als een potlood van de groei van het vorige jaar onmiddellijk worden gebruikt als stekken. Elke stek moet ongeveer even lang zijn als de snoeischaar en aan de boven- en onderkant een knop (oog) hebben. Steek de verse stekken afzonderlijk in de aarde of, als je lichte tuingrond hebt, direct in een perk in de halfschaduw. Let altijd op de groeirichting bij het snijden, want de scheuten groeien niet als ze ondersteboven worden geplant. Als je ziet dat de knop groeit, weet je dat de stek is geworteld.

Tuinieren in de winter: je vijver verzorgen

De stengels van lisdodden en veel andere moerasplanten sterven helemaal af in het najaar en moeten op z'n laatst in het voorjaar worden teruggesnoeid voordat ze weer kunnen gaan uitlopen. 

Als je onderwaterplanten in je vijver hebt, zorg er dan voor dat je in de winter sneeuw van het ijs weghaalt, zodat ze licht krijgen om te overleven. Veeg de sneeuw weg of blaas de sneeuw met een blazer van het ijs. Vissen hebben een opening in het ijs nodig, zodat schadelijke gassen uit het water kunnen ontsnappen – maar hak geen gat in het ijs! Dit kan namelijk een dodelijke shock veroorzaken voor vissen en andere dieren in de vijver. Je kan speciale voorzieningen die ijsvorming tegengaan kopen voor gebruik in de winter. Of zet gewoon een pan op het bevroren oppervlak, vul hem met kokend water en wacht tot er een gat in het ijs is gesmolten. Er zijn ook vijverpompen beschikbaar die het wateroppervlak deels open houden, zodat gassen uit het water kunnen ontsnappen. 

Tuinieren in de winter: wat je in februari kan doen

Februari speelt al in op warmere maanden die in het verschiet liggen. Nu kan je bijvoorbeeld fruitbomen verzorgen. Dit is ook een goed moment om de zieke en dode bladeren van kerstrozen te verwijderen en perken uit te dunnen. Deze maand draait vooral om het voorbereiden van planten op de komende lente.

Tuinieren in februari: poot zaailingen en nieuwe aardappelen

Om tuingewassen een goede start te geven, kan je zaad voor tomaten en andere soorten die langzamer kiemen al in februari binnenshuis voorzaaien. Een plek met veel daglicht – maar niet in de volle zon! – geven de zaailingen een goede start. Eventueel kan je speciale groeilampen gebruiken. Als het half mei tijd wordt om ze in de kas of tuin te planten, zijn de zaailingen al sterke jonge planten.

Mocht je ouder zaad vinden en niet zeker weten of dit nog kiemkrachtig is, dan kan je in de winter een kiemtest doen: leg een deel van het zaad op een vochtige keukendoek en laat het kiemen. Als er niets gebeurt of als minder dan de helft ervan kiemt, is het niet langer bruikbaar. Maar kiemt het wel goed, dan kan je de rest binnen een paar weken zaaien.

Het voordeel van het voorkiemen van pootaardappelen is dat je deze eerder kan oogsten dan aardappels die je in maart-april direct in de vollegrond poot.  De oogst van nieuwe aardappelen die zijn voorgekiemd, ligt wel 20% hoger dan rechtstreeks geplante knollen.

Leg de aardappelen voor het voorkiemen in februari-maart in eierdozen, met de ogen naar boven en bewaar ze op een lichte plek bij 10-15 °C. De ogen zullen dan gaan uitlopen. Om stevige uitlopers te vormen mogen de aardappels niet te warm of te donker staan. De voorgekiemde aardappels kan je in maart-april buiten uitpoten. Nadat je vroeg in het jaar hebt gekerfd, duurt het nog 6 tot 8 weken voordat je ze in de grond zet.

Tuinieren in februari: fruitbomen snoeien

Als de bomen hun blad hebben laten vallen, is het een goed idee om de kroon uit te dunnen. In de winter is dit veel makkelijker omdat je de takken goed ziet. We raden aan om aan het eind van de winter terug te snoeien, maar altijd in een vorstvrije periode, omdat de verse snoeiwonden erg kwetsbaar zijn. Het snoeien van fruitbomen in deze tijd van het jaar zorgt voor veel gezonde nieuwe scheuten wanneer de dagen langer worden – vooral als de bomen in jouw tuin goed reserves konden opslaan in het vorige seizoen. Later in het jaar dun je alleen de kronen uit en verwijder je waterscheuten. Laat je niet te veel leiden door het oude gezegde dat je je hoed door de kroon moet kunnen gooien, want dit is alleen figuurlijk bedoeld. Meer informatie vind je in onze gedetailleerde gids over het snoeien van fruitbomen.